Abdülmecid Efendi Köşkü

Abdülmecid Efendi Köşkü’nü ilk, 2017’de orada düzenlenen ‘Kapı Çalana Açılır’ adlı bir sergi vesilesiyle görmüş, neye bakacağımı şaşırmıştım. Köşke, köşkün ayrıntılarına, o mekanda daha da görkemli durmuş Patricia Piccinini başta pek çok sanatçının eserlerine…

ATATÜRK’ÜN TASARLADIĞI AFET İNAN KIYAFETİ

Uzun zaman sonra geçtiğimiz hafta “Mâzîden Âtîye Zarâfet, Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminden Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Kadın Kıyâfetleri” adlı sergi için yeniden köşke gittim. Sergiyi merak edenler yazdıklarımı okuyabilir. Atatürk’ün giysi de tasarladığı bilgisi yıllardır kafamda bir cümle halindeydi. O kadar çok kişi “Yok artık Mustafa Kemal Atatürk bunu da mı yapmış” diyerek metni paylaştı ki az bilindiğini fark ettim… Yıllar önce aklıma bir fotoğrafla aklıma kazıdığım o giysiyi, Afet İnan’ın kostümünü kanlı canlı-renkli görebilmek şahaneydi.

DÜRRÜŞEHVAR SULTAN’IN FİLMİ YAPILSAYDI…

Köşk, uzun yıllardır Koç Grubu’nda; ben de o gün sergiyi gezerken köşk hakkında bilgi rica ettim. Onlar da bir grup profesyonel fotoğrafla (dik olanlar benim çektiklerim, yataylar onlarınkiler) gönderdiler.
Ancak önce köşke adını veren Abdülmecid Efendi ile kızı Dürrüşehvar Sultan ve onların baba-kız ilişkisiyle saatler geçirdiğimi söylemeliyim. Günler de geçirebilirim.
Dürrüşehvar Sultan’ın filmi yapılır mı, sanmam. Ama olabilseydi -bıçak sırtı konular- deli izlerdim, dünya izlerdi.

SON HALİFE, RESSAM, MÜZİSYEN

Malum, Abdülmecid Efendi, 32. Osmanlı padişahı Abdülaziz’in 6 oğlundan biri, Osmanlı hanedanından son İslam halifesi. Ressam ve müzisyen. Keman, piyano, viyolonsel ve klavsen çalıyor, besteler yapıyor.
Tarih ve edebiyata meraklı. Arapça, Farsça, Fransızca ve Almanca biliyor.
Türk resim sanatının gelişmesinde öncü isimlerden sayılıyor. Resimleri başka ülkelerde de sergileniyor. Osman Hamdi Bey ile İtalyan ressam Salvatore Valeri’den resim dersleri de almış. Fausto Zonaro ile dost; Dolmabahçe Sarayı’ndaki kütüphanesinde çekilmiş bir fotoğrafı var misal, orada Zonaro’nın Fatih Sultan Mehmet Tablosu da görülebiliyor mesela.

KIZI HER DAİM BABASININ YANINDA

Son halife, ressam ve müzisyen Abdülmecid Efendi, ailesinden pek çok kişinin resmini yapmış. Haremde Beethoven isimli tablosunda ‘eşleri’nin de görüldüğü, pek çok kaynakta geçen bir bilgi.
Ama özellikle ilgimi çeken -üçüncü eş Atiyye Mehisti Kadınefendi’nden dünyaya gelen- kızına düşkünlüğü.
Abdülmecid Efendi, köşkünde sanatçıları, düşünce insanlarını da sıkça ağırlıyor ve neredeyse bebekliğinden kısa süre sonra kızı hep yanında. Onlarca erkek ve Dürrüşehvar Sultan 4 yaşında mesela… Ya da 8, 10, 15 yaşında… O hep var. Çok güzel, modern; meydan okuyan okuyan bakışlarıyla fotoğraflarda…
Hatta Abdülmecid Efendi, 1 Kasım 1922’de saltanat kaldırıldıktan sonra 15 ay halifelik yapıyor. Bu dönemde cuma selamlıklarına çıktığında Dürrüşehvar Sultan’ı da arabasına bindirmesi halk arasında eleştiri konusu oluyor. Ama yurtdışına çıkmak zorunda kalıp dünya basınında da boy gösterdiklerinde baba kız hep yan yanalar.. Ama sonra şartlar değişiyor…

ASLINDA MISIR HİDİVİ İSMAİL PAŞA YAPTIRIYOR

Köşke dönersek… Gelen bana da Koç Grubu’ndan gelen bilgiyle paylaşayım:
“Abdülmecid Efendi Köşkü, aslında 1880-1885 yılları arasında Mısır Hidivi İsmail Paşa tarafından, yapı için 20.000, mefruşatı için de 8.000 Mısır altını harcanarak av köşkü olarak yaptırılıyor. Köşk daha sonra II. Abdülhamit tarafından satın alınarak amcazadesi Abdülmecid Efendi’ye tahsis ediyor. Böylece av köşkü, sanat severliğiyle tanınan Halife Abdülmecid Efendi’nin hem yazlığı hem de ressamlığını sürdürdüğü bir sanat yuvası oluyor.
Abdülmecid Efendi, Köşkün dış kapısında Mısır süsleme üslubundan esinlenerek bir süsleme şaheseri yaratır. Köşk bu dönemde sanat ve edebiyat toplantılarına ev sahipliği yapar. Meşrutiyetten sonra siyaset adamlarının ve eski sadrazamların toplantıları da burada gerçekleştirilir.

KAZIM TAŞKENT VE KOÇ TOPLULUĞU

1924 yılında halifeliğin kaldırılmasıyla gayrimenkullerin tasfiyesi sonucu köşk, İstanbul Defterdarlığı’na geçer ve sonra Mehmet Doğan’a satılır (Bu beyfendi kimdir ben bilmiyorum N.Ö.). 1972 yılında mülkiyetinin tamamı Yapı Kredi Bankası’na geçen (Kazım Taşkent satın almış N.Ö.) eser son olarak, 2011 yılında Koç Holding Emekli ve Yardım Sandığı Vakfı tarafından, eseri korumak ve gelecek kuşaklara aktarmak amacıyla satın alınır.

MİMARİ ÖZELLİKLERİ

Abdülmecid Efendi Köşkü’nün mimarisi ile süslemesinde Osmanlı ve Mısır üslubu hakim. Köşkün mimarı Vallaury’dir (Pek çok kaynakta mimarın Alexandre Vallaury olmasından şüphelenildiği ala kanıtlanamadığı yazıyor, belki kanıtlanmıştır arada, N.Ö.)
Yapıldığı dönemde 200 dönüme yakın bir koruluk içinde yer alan bu bina, selamlık binası. Köşkün bodrum katının, harem binaları yönünde de ayrı bir girişi var.
Kapı üzerinde yer alan kitabede küfi yazısı ile “Allah’tan başka galip yoktur” yazıyor.
1860 m2 kullanım alanına sahip olan köşk, 3 katlı. Giriş katında Türk evi geleneğinin geç bir örneği olan büyük bir sofa bulunuyor. Duvarları kaplayan rengarenk çiniler, çinilerin renkleri, şöminesi, çeşmesi, duvarlarda yer alan hat sanatının en güzel örnekleri, Abdülmecid Efendi Köşkü’nü eşsiz kılan özellikleri.

HAREMLİKLER GÜNÜMÜZDE YOK

Malum lebriz.com da artık yok; ama Wikipedia’da Nalan Yılmaz’ın oradaki yazısından yararlanılarak şunlar yazılmış:
“Eklenen harem ve müştemilat binalarıyla birlikte geniş bir yapılar topluluğuna dönüşen köşkün harem binalarının tümüyle ahşap olduğu söylenir. Bu binalar günümüze ulaşmamıştır. Şehzade Abdülmecid, bazı kaynaklara göre 1896-1897 yılları içinde, bazı kaynaklara göre ise 1900’lü yılların başında köşke yerleşmiştir. 1903 tarihinde yapıda esaslı bir dekorasyon değişikliği yapıldığı düşünülür.
Bazı kaynaklara göre köşkün ana giriş kapısı ve her iki yanında yer alan anıtsal duvar Abdülmecid Efendi tarafından planlanmıştır.

AVNİ LİFRİJ’İN AŞK ÇEŞMESİ

Ayrıca köşkün doğu giriş sofasının sol tarafındaki duvarda bulunan ‘Aşk Çeşmesi’ adlı figürlü manzara resim Abdülmecid Efendi ve Avni Lifrij tarafından 1900’lü yılların başında tasarlanmış, uygulamayı Avni Lifij yapmıştır. Duvarın ortasındaki iki musluklu ve önünde kurna olan mermer çeşmenin etrafını çevreleyen bu resim köşkün önünde, çeşme başında karşılaşıp sohbet eden çarıklı, renkli giysili kadın figürleri betimler, fresk tekniğindedir.
Köşkü sanatçıların uğrak yeri, hatta bir çeşit akademi yapan Abdülmecid Efendi’nin bu köşkte özellikle çarşamba günleri resim yaptığı bilinir. 4 Temmuz 1918’de Sultan Vahdettin’in tahta çıkması üzerine Şehzade Abdülmecid veliaht ilan edilmiş ve Dolmabahçe Sarayı’nın Veliaht Dairesi’ne taşınmıştır.
Köşk 1942’de Kalkavan ailesine satıldıktan kısa bir süre sonra (Mehmet Doğan belki o ailedendir) Kazım Taşkent tarafından satın alınarak restore edildi. II. Dünya Savaşı sırasında bir süre askerlere tahsis edildi. Uzun süre boş kalan yapı 1987-1988’de kısmen restore edildi. Günümüzde Koç Topluluğu tarafından sahiplenilmiştir”.

 

KAYNAKLAR

BU YAZIYI PAYLAŞIN:

Share on whatsapp
WhatsApp
Share on email
Email
Share on twitter
Twitter
Share on linkedin
LinkedIn
Share on telegram
Telegram
Share on facebook
Facebook

YORUMLAR

Henüz yorum yapılmamış.

Bir yorum yazın

DİĞERLERİ

Şişhane

Metrohan

Çıkan kısmın özeti: İstanbul Kültür Sanat Vakfı’ndan Ayşe Bulutgil ile Elif Ekinci, 27. İstanbul Tiyatro Festivali vesilesiyle, festivale ev sahipliği yapan bazı binaları yazacak “o binalar konusunda uzman” kişilerle iletişim kurmuş ya da kurmama vesile olmuş idi. Ve şimdi, iki çok tatlı ve harika hikaye

Devamı »
Taksim

Ceylan Apartmanı

Malum, ‘geçmiş-hatıralar-Cumhuriyet dönemi mimarisi ve insanları’ minik minik yazıp paylaşıyorum. Bu süreçte de ara ara “Eğer ki hâlâ ayakta olan bu güzel binalardan birinde oturuyorsanız, az biraz da olsa hikâyesini biliyorsanız ne olur paylaşın, hatta beni kahveye çağırın” diyorum. Beni ilk kahveye çağıran, oturduğu bina

Devamı »
Talimhane

Taş Apartmanı

Talimhane’nin en güzel, en görkemli binalarından biridir Taş Apartmanı.  Her kısa aralıkta bir güzel -ve sapasağlam- binanın yıkıldığı bölgede en kalıcı binalarından biri olduğu izlenimini de verir.  Kardeşi Burak Başcumalı ile birlikte daha önce bana, büyüdükleri Divan Apartmanı‘nı yazan Merve Başcumalı, binada oturan tanıdıkları Theodora

Devamı »
Ulus

Ankara Tenis Kulübü

kapsul.com.tr benim çok sevdiğim ve yararlandığım bir oluşum. “Türkiye ve dünya gündemini senin için takip edip özetler, her gün aynı saatte sana ulaştırır” diyorlar sitede kendilerini tarif ederken; iyi de bir özet. Abone oluyorsunuz, size sizin seçtiğiniz saat aralığında haberler geliyor. Sitenin Genel Yayın Yönetmeni

Devamı »
Harbiye

Belvü Apartmanı

Binanın altındaki kuruyemişçi bunu saklamak için elinden geleni yapsa da, Art Deco sundurma, o kapı, binanın dışını süsleyen oyma güller, çiçekler… Başınızı hafif kaldırdığınız anda incelemeye koyulacağınız Belvü, Elmadağ’ın en güzel apartmanlarından biri…  Büyük şehirlerde pek çok Belvü Apartmanı, misal Ankara’da Belvü Palas var(mış). Fransızca

Devamı »
Moda

Ufuk Apartmanı

@herumutortakarar’daki bir paylaşım ve insanların katkılarıyla müthiş bir kadın tanıdım, nev-i şahsına münhasır, ne kadar tanısak gizemli; iç mimar, şehir plancısı ve mobilya tasarımcısı Tülin Zanbakoğlu (ne olur hakkındaki yazıyı okuyun). Tülin Hanım’ın gizemini çözmeye çalışırken annesi ve eşiyle ilgili ölüm ilanları da ortaya çıktı…

Devamı »
Çiftehavuzlar

Tomsu Evi (Leman Apartmanı)

“Bir zamanlar, İstanbul’un Çiftehavuzlar semtinde, o zamanlar adı gibi yemyeşil olan bir Kadıköy sokağı, Yeşil Bahar Sokak’ta Türkiye’nin ilk iki kadın mimarından biri olan Leman Cevat Tomsu’nun “hayatının projesi” gibi gördüğü evi vardı. Her köşesinde mimarın ince zevkini yansıtan ev, Tomsu’nun 1988’deki vefatının ardından 1990’da yıkıldı,

Devamı »
Büyükada'nın Yaşlanmayan Modernleri
Hasan Çalışlar Arşivi

Çok sevdiğim mimar Hasan Çalışlar’ın, Instagram’da oluşturduğu ve “Büyükada’nın Yaşlanmayan Modernleri” adını verdiği arşivine, bundan sonra sitenin bu bölümünden ulaşabileceksiniz.