Coca Cola Fabrikası

Coca Cola Fabrikası üzerinden bir tarih…

Vay canına sayın seyirciler; insan bir bina ya da mimarın peşinden giderken nerelere geliyor, neler öğreniyor inanamazsınız!

Başlayalım.

Malum; eserlerinin çoğunu Adana’da üretmiş mimar Ertuğrul Arf’ın -çoğu bugün olmayan- binalarının izini sürerken, Arf’ın, bugün Adana’da harabe halinde olduğu söylenen Coca Cola Fabrikası’nın da mimarı olduğunu öğrenip yazmıştım.

Ertuğrul Bey’in kızı Ayşe Karabiber de “İstanbul-İncirli’deki Coca Cola Fabrikası da babamın eseriydi” yazdı.

ÇOCUKLUĞUMUN İKONLARI

Çocukluğumun 3 ikonik yapısından biri kendisi (diğerleri Vakko ve Tercüman Gazetesi binaları). 

Bir zamanlar Bakırköy-İncirli-Londra Asfaltı (Şimdiki E5) desem… Elvan desem… Hatırlayanlar var mı; o da yıkıldı.

Onunla ilgili okuma yaparken Coca Cola’nın Türkiye’ye girişine düştüm.

Kadir Has – Ertuğrul Arf – Adana bağını yakaladım…

KADİR HAS’IN COCA COLA AŞKI

Kadir Has, Kayseri’de doğmuş, Adana’da büyümüş, İstanbul’da okumuş bir işadamı.

Coca-Cola’yla gençlik yıllarında Adana’daki İncirlik üssünde tanışıyor ve evde stoklayacak kadar çok seviyor. 1950’de ilk ABD seyahatinde her yerde gördüğü Coca-Cola’yı Türkiye’ye getirmeyi kafasına koyuyor ama başaramıyor.

Daha sonra, konuyu, Behçet Türkmen’e açıyor. ABD ve Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde askeri ataşelik yapmış, 27 Mayıs’ta emekli edilmiş Türkmen, bu iş için ABD’ye gidiyor ve 3 yıllık sürecin sonunda -aslında çok zor olan- işi çözüyor.

The Coca-Cola Company (TCCC), ürünlerin şişeleme ve dağıtımını yapmak üzere ilk ‘franchise’ı Has Grubu’na veriyor. Has Grubu da 1963’te 3,5 milyon liralık sermaye ile İstanbul Meşrubat Sanayi Anonim Şirketi’ni (İMSA) kuruyor.

Kurulan şirketin yüzde 5 hissesi Behçet Türkmen’e veriliyor. Hisselerin yüzde 95’i ise Kadir Has’la, kız kardeşi Fazilet Aksoy’un eşi Talip Aksoy arasında paylaştırılıyor (bkz. Talip Aksoy Evi).

GAZOZSUZ OLMAZ… PEKİ ELVAN KİM?

Peki Coca Cola bu kadar zor getirilmişken fabrikada kocaman Elvan markası da niye ön planda? 

Çünkü o zaman malum Türkiye’de gazoz var; her yerin kendi yerel gazozu. Halk, gazoza alışık. Yarırım maliyetli ve riskli, kola Türkiye’de tutmazsa gazozdan gidecekler. Peki ismi niye Elvan? Çünkü -hata yapmıyorsam- Kadir Has’ın yeğeninin, Kemal Has’ın kızının adı.

(Aynı ‘sağlamcı’ taktiği Pepsi de Türkiye girişinde Fruko gazozla yapmış. 80’lerde çocuk olmak!)

ORTAKLIK İŞİ BOZUYOR

Neyse, hikâyemize dönelim. Halk kolayı seviyor; kazanç gırla.

Kadir Has’ın kardeşi Kemal Has, -tam hangi aşamada bilmiyorum- bu teşebbüse ortak olmak istiyor, Talip Aksoy gönülsüz ama ‘kardeş hatrına’ kabul ediyor. Has’ların ortaklık payının yüzde 35’i Kemal Has’a devrediliyor. Ama anladığım ortaklar Kemal Has ile anlaşamıyor; önce kardeşi Kadir Has, âşık olup Türkiye’de kurduğu fabrikayı terk ediyor.

‘YEŞİLKÖY’DEKİ KÖŞKE EL KOYMAYA KALKTI’

Eski Dışişleri Bakanı İlter Türkmen de şunları anlatıyor: “Kemal Has babama büyük bir kazık attı. Kontrat yapmamışlar. Babamın yurtdışında bu iş için yaptığı masrafları bile geri istedi. Yeşilköy’de aileden kalma bir köşkümüz vardı, ona el koymaya kalktı. Para kazanamadığımız gibi hacizden zor kurtulduk. Daha önce kardeşim Güner’i de kaybetmiş olan babam çok üzüldü, hastalandı. 1972’de karaciğer kanserinden öldü.” 

Kemal Has, üst üste ortaklarının devir işlemiyle Türkiye’nin en zenginleri arasına girse de 1975’te 42 yaşında silahlı saldırıyla öldürülmüş. (Levent’teki Metal Kapak fabrikası önünde oradaki ortağı Ahmet Celepçi tarafından)

Bitmedi. 

Coca Cola bir dönem kapitalizmin de simgesi. Mahir Çayan, Kadir Has’ın yeğeni Mete Has ile Talip Aksoy’u kaçırıyor. (Kadir Has, Mahir Çayan ile kalıyor, 400 bin lira -o dönem çok para- fidye olarak Dev-Genç’e veriliyor. Daha sonra Kadir Has, teröriste fidye verdiği için yargılanıyor.)

Ne hikâyeler!

ADANA’DAKİ COCA COLA FABRİKASI

Peki ya Adana’daki fabrika; Coca Cola fabrikalarındaki seramik güzellikler.

O konuda Güney Mimarlık Dergisi’nde Hakan Kısacık’ın yazısına başvuruyorum:

“(…) İnşaat sürecinde âdeta ofisini şantiye alanına taşıyarak tüm aşamalarını takip eden Ertuğrul Arf, dönemin Güney Sanayi fabrikasının bir bloğundaki döner merdivenin çizimlerini 1 ayda tamamlamış. 

(…) İdari binadaki orta avluya bakan merdivenin korkuluk detaylarının güzelliğinden ve kolonların yüzeyindeki seramiklerden bahsediyordu. Uzun zamandır görmeyi istediğim bu orta avlu ve merdiven çıkışını fotoğraflamak için Fabrika alanına gittimde maalesef izin alamadığım gibi biçimsiz bir şekilde orayı terketmem söylendi. Üzüntü verici olansa yapının günümüzdeki hali biryana, onu fotoğraflama çabalarının da bu şekilde reddedilmesi çok daha kötüydü.”

*****************************

FOTO ALTLARI

Mimar Bülent Arf arşivinden. Sağdan sola: Kemal Has, Abdullah Öngen, Ertuğrul Arf ve fabrikanın satış müdürü Oğuz Siphai.

Seramik görselleri @salt_online – Sadi Diren arşivinden.

Sağdan sola: Kemal Has, Abdullah Öngen, Ertuğrul Arf ve fabrikanın satış müdürü Oğuz Siphai. (Mimar Bülent Arf’ın arşivinden)

BU YAZIYI PAYLAŞIN:

Share on whatsapp
WhatsApp
Share on email
Email
Share on twitter
Twitter
Share on linkedin
LinkedIn
Share on telegram
Telegram
Share on facebook
Facebook

YORUMLAR

3 Yorumlar
  • Aslı Onuş
    Tarih: 18:35h, 23 Ağustos Cevapla

    İncirli Bahçelievler arasındaki CocaCola fabrikası çocukluğumun önemli mekanlarındandır. Şişeleme bölümünün bantlarının bir kısmı binanın dışından geçerdi ve biz o şişelerin geçişini seyretmeye giderdik 🙂 Çok uzun süre atıl bir şekilde, bir bekçiyle ayakta durmaya çalışan bina keşke restore edilip bir sanat merkezi veya sanat atölyesi yapılsaydı. Ne yazıkki yıkıldı. Yerine çok katlı bir bina inşaatına başlandı.

    • Nilay Örnek
      Tarih: 11:58h, 24 Ağustos Cevapla

      Vakko, CocaCola-Elvan… Çocukluk anıları…

  • KARTAL
    Tarih: 20:17h, 06 Eylül Cevapla

    BAKIRKÖY ORTA OKULA GİDERKEN BELEDİYE OTOBÜSÜ ÖNÜNDEN GEÇERDİ ÖMÜR VAKKO TERCÜMAN BİNALARI ANILARIMI TAZELANDİ.

Bir yorum yazın

DİĞERLERİ

Ulus

Erzurumlu Nafiz Bey Apartmanı

Benim anlatmak istediğim apartman bir tesadüfle görüp fotoğraflarını çektiğim, sonra “Kent müzesi olacak” haberlerindeki bir fotoğrafla “Aaa benim gördüğüm apartman” dediğim bir bina… ANKARA’NIN İLK KALORİFERLİ, ASANSÖRLÜ APARTMANI Ankara’da çok sevdiğim Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nden çıktıktan kısa bir süre sonra binayı gördük ve otomobille başka güzel

Devamı »
Galata

Collège des Frères (St. Pierre İlkokulu)

Son dönemde Galata’da, içindeki İtalyan restoranı ve yapısıyla popüler olan bir işletme; Ecole St. Pierre Otel.  Otelin, adını, çok zaman önce orada olan eski bir okul binasından aldığını bildiğimden dönüşüm hikâyesini merak ediyordum. Bugüne kadar ibadete, eğitime ve ticarete ev sahipliği yapan, bugünse otel olan

Devamı »
Taksim

Hügnen -Kışlık- Evi

Hügnen -kışlık- Evi, nam-ı diğer “AKM’nin önündeki/yerindeki sarmaşıklı ev”. Hügnen kim? Asıl adı Edouard Huguenin. Haydarpaşa Garı’nın ilk umum müdürü. Refik Halid Karay’ın hakkında yazdıklarına göre çok enteresan bir kişilik. Aslen İsviçreli bir Alman. Hügnen’in Taksim’deki evi kışlık.  Yazlık evi -çok yıpranmış da olsa- hâlâ Bostancı’da. 1856 doğumlu

Devamı »
Adalar

Büyükada Rum Yetimhanesi – I

Bu yazıyı Büyükada Rum Yetimhanesi -2 ile okuyun lütfen. “Dağın tepesindeki bu dev ahşap yapı, Büyükada Rum Yetimhanesi, tıpkı Atlas okyanusunun dibinde duran Titanic gibi bir hayal olmayacak kadar gerçektir. Ama aynı zamanda gerçek olamayacak kadar da bir hayaldir” diyordu, Bianet’teki eski bir yazısında mimar

Devamı »
Cihangir

Sadık Paşa Konağı

Annemin -Jülide Örnek- 18-19 yaşlarında Cihangir’de gittiği dershaneyi çok sevdiğini hatırlarım. ‘Dershane’ denince benim aklıma daha çok üniversite sınavına hazırlayan bir yapı geliyor ama annemin anlattığı bambaşka bir şeydi. Seramik, tiyatro, müzik, resim, yabancı dil gibi pek çok dersin olduğu bir yer. Amerikan Kültür ve

Devamı »
Cihangir

Demir Palas

Bina dedektifliği işinde:) birkaç “çıkış noktası var”; biri binayı görüp merak eder, araştırmaya başlarsınız ki -genellikle zorlu olan budur-. Kimi zaman da bir biyografi-anı kitabından, mimarlıkla ilgili bir yazından ya da muhabbetten yola çıkar binayı aramaya başlarsınız ki, daha keyifli ve nispeten kolay olan da

Devamı »
İstiklal Caddesi

Denizler Kitabevi / Apollon Fotoğrafhanesi

-İstiklal Caddesi’ndeki- “Denizler Kitabevi kapanıyor?taşınıyor” sözleri üzerine çok kişi, “Nilay Hanım hakkında yazsanıza” dedi.  Böyle durumlarda “Ah’ı vah’ı” çok oluyor ama bu, mekana yarıyor mu, ne kadar samimi yapıyoruz bu tartışmaları bilemiyorum. Oysa, -altını çizmek lazım kapanmayıp Galip Dede Caddesi’ne taşınan- Denizler Kitabevi’ni ben çok

Devamı »
Büyükada'nın Yaşlanmayan Modernleri
Hasan Çalışlar Arşivi

Çok sevdiğim mimar Hasan Çalışlar’ın, Instagram’da oluşturduğu ve “Büyükada’nın Yaşlanmayan Modernleri” adını verdiği arşivine, bundan sonra sitenin bu bölümünden ulaşabileceksiniz.