Coca Cola Fabrikası

Coca Cola Fabrikası üzerinden bir tarih…

Vay canına sayın seyirciler; insan bir bina ya da mimarın peşinden giderken nerelere geliyor, neler öğreniyor inanamazsınız!

Başlayalım.

Malum; eserlerinin çoğunu Adana’da üretmiş mimar Ertuğrul Arf’ın -çoğu bugün olmayan- binalarının izini sürerken, Arf’ın, bugün Adana’da harabe halinde olduğu söylenen Coca Cola Fabrikası’nın da mimarı olduğunu öğrenip yazmıştım.

Ertuğrul Bey’in kızı Ayşe Karabiber de “İstanbul-İncirli’deki Coca Cola Fabrikası da babamın eseriydi” yazdı.

ÇOCUKLUĞUMUN İKONLARI

Çocukluğumun 3 ikonik yapısından biri kendisi (diğerleri Vakko ve Tercüman Gazetesi binaları). 

Bir zamanlar Bakırköy-İncirli-Londra Asfaltı (Şimdiki E5) desem… Elvan desem… Hatırlayanlar var mı; o da yıkıldı.

Onunla ilgili okuma yaparken Coca Cola’nın Türkiye’ye girişine düştüm.

Kadir Has – Ertuğrul Arf – Adana bağını yakaladım…

KADİR HAS’IN COCA COLA AŞKI

Kadir Has, Kayseri’de doğmuş, Adana’da büyümüş, İstanbul’da okumuş bir işadamı.

Coca-Cola’yla gençlik yıllarında Adana’daki İncirlik üssünde tanışıyor ve evde stoklayacak kadar çok seviyor. 1950’de ilk ABD seyahatinde her yerde gördüğü Coca-Cola’yı Türkiye’ye getirmeyi kafasına koyuyor ama başaramıyor.

Daha sonra, konuyu, Behçet Türkmen’e açıyor. ABD ve Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde askeri ataşelik yapmış, 27 Mayıs’ta emekli edilmiş Türkmen, bu iş için ABD’ye gidiyor ve 3 yıllık sürecin sonunda -aslında çok zor olan- işi çözüyor.

The Coca-Cola Company (TCCC), ürünlerin şişeleme ve dağıtımını yapmak üzere ilk ‘franchise’ı Has Grubu’na veriyor. Has Grubu da 1963’te 3,5 milyon liralık sermaye ile İstanbul Meşrubat Sanayi Anonim Şirketi’ni (İMSA) kuruyor.

Kurulan şirketin yüzde 5 hissesi Behçet Türkmen’e veriliyor. Hisselerin yüzde 95’i ise Kadir Has’la, kız kardeşi Fazilet Aksoy’un eşi Talip Aksoy arasında paylaştırılıyor (bkz. Talip Aksoy Evi).

GAZOZSUZ OLMAZ… PEKİ ELVAN KİM?

Peki Coca Cola bu kadar zor getirilmişken fabrikada kocaman Elvan markası da niye ön planda? 

Çünkü o zaman malum Türkiye’de gazoz var; her yerin kendi yerel gazozu. Halk, gazoza alışık. Yarırım maliyetli ve riskli, kola Türkiye’de tutmazsa gazozdan gidecekler. Peki ismi niye Elvan? Çünkü -hata yapmıyorsam- Kadir Has’ın yeğeninin, Kemal Has’ın kızının adı.

(Aynı ‘sağlamcı’ taktiği Pepsi de Türkiye girişinde Fruko gazozla yapmış. 80’lerde çocuk olmak!)

ORTAKLIK İŞİ BOZUYOR

Neyse, hikâyemize dönelim. Halk kolayı seviyor; kazanç gırla.

Kadir Has’ın kardeşi Kemal Has, -tam hangi aşamada bilmiyorum- bu teşebbüse ortak olmak istiyor, Talip Aksoy gönülsüz ama ‘kardeş hatrına’ kabul ediyor. Has’ların ortaklık payının yüzde 35’i Kemal Has’a devrediliyor. Ama anladığım ortaklar Kemal Has ile anlaşamıyor; önce kardeşi Kadir Has, âşık olup Türkiye’de kurduğu fabrikayı terk ediyor.

‘YEŞİLKÖY’DEKİ KÖŞKE EL KOYMAYA KALKTI’

Eski Dışişleri Bakanı İlter Türkmen de şunları anlatıyor: “Kemal Has babama büyük bir kazık attı. Kontrat yapmamışlar. Babamın yurtdışında bu iş için yaptığı masrafları bile geri istedi. Yeşilköy’de aileden kalma bir köşkümüz vardı, ona el koymaya kalktı. Para kazanamadığımız gibi hacizden zor kurtulduk. Daha önce kardeşim Güner’i de kaybetmiş olan babam çok üzüldü, hastalandı. 1972’de karaciğer kanserinden öldü.” 

Kemal Has, üst üste ortaklarının devir işlemiyle Türkiye’nin en zenginleri arasına girse de 1975’te 42 yaşında silahlı saldırıyla öldürülmüş. (Levent’teki Metal Kapak fabrikası önünde oradaki ortağı Ahmet Celepçi tarafından)

Bitmedi. 

Coca Cola bir dönem kapitalizmin de simgesi. Mahir Çayan, Kadir Has’ın yeğeni Mete Has ile Talip Aksoy’u kaçırıyor. (Kadir Has, Mahir Çayan ile kalıyor, 400 bin lira -o dönem çok para- fidye olarak Dev-Genç’e veriliyor. Daha sonra Kadir Has, teröriste fidye verdiği için yargılanıyor.)

Ne hikâyeler!

ADANA’DAKİ COCA COLA FABRİKASI

Peki ya Adana’daki fabrika; Coca Cola fabrikalarındaki seramik güzellikler.

O konuda Güney Mimarlık Dergisi’nde Hakan Kısacık’ın yazısına başvuruyorum:

“(…) İnşaat sürecinde âdeta ofisini şantiye alanına taşıyarak tüm aşamalarını takip eden Ertuğrul Arf, dönemin Güney Sanayi fabrikasının bir bloğundaki döner merdivenin çizimlerini 1 ayda tamamlamış. 

(…) İdari binadaki orta avluya bakan merdivenin korkuluk detaylarının güzelliğinden ve kolonların yüzeyindeki seramiklerden bahsediyordu. Uzun zamandır görmeyi istediğim bu orta avlu ve merdiven çıkışını fotoğraflamak için Fabrika alanına gittimde maalesef izin alamadığım gibi biçimsiz bir şekilde orayı terketmem söylendi. Üzüntü verici olansa yapının günümüzdeki hali biryana, onu fotoğraflama çabalarının da bu şekilde reddedilmesi çok daha kötüydü.”

*****************************

FOTO ALTLARI

Mimar Bülent Arf arşivinden. Sağdan sola: Kemal Has, Abdullah Öngen, Ertuğrul Arf ve fabrikanın satış müdürü Oğuz Siphai.

Seramik görselleri @salt_online – Sadi Diren arşivinden.

Sağdan sola: Kemal Has, Abdullah Öngen, Ertuğrul Arf ve fabrikanın satış müdürü Oğuz Siphai. (Mimar Bülent Arf’ın arşivinden)

BU YAZIYI PAYLAŞIN:

WhatsApp
Email
Twitter
LinkedIn
Telegram
Facebook

YORUMLAR

4 Yorumlar
  • Aslı Onuş
    Tarih: 18:35h, 23 Ağustos Cevapla

    İncirli Bahçelievler arasındaki CocaCola fabrikası çocukluğumun önemli mekanlarındandır. Şişeleme bölümünün bantlarının bir kısmı binanın dışından geçerdi ve biz o şişelerin geçişini seyretmeye giderdik 🙂 Çok uzun süre atıl bir şekilde, bir bekçiyle ayakta durmaya çalışan bina keşke restore edilip bir sanat merkezi veya sanat atölyesi yapılsaydı. Ne yazıkki yıkıldı. Yerine çok katlı bir bina inşaatına başlandı.

    • Nilay Örnek
      Tarih: 11:58h, 24 Ağustos Cevapla

      Vakko, CocaCola-Elvan… Çocukluk anıları…

  • KARTAL
    Tarih: 20:17h, 06 Eylül Cevapla

    BAKIRKÖY ORTA OKULA GİDERKEN BELEDİYE OTOBÜSÜ ÖNÜNDEN GEÇERDİ ÖMÜR VAKKO TERCÜMAN BİNALARI ANILARIMI TAZELANDİ.

  • M. Çifçi
    Tarih: 12:03h, 20 Temmuz Cevapla

    Yanlış hatırlamıyorsam sene 1983 de 13 yaşımda iken babam bir hanımefendiye B. Çekmecede yazlık kiralamış benide Coca-Cola’nın fabrikasına yollamış anahtar teslim ettirmişti. O çocuk halimle şu an ismini hatırlayamadığım o Hanımefendiyi görünce o an vurulmuş ilk çoçukluk platonik aşkımı yaşamıştım. Bana Coca-Cola ısmarlamış içerken öyle onu seyretmiştir. O kadar güzeldi.

Bir yorum yazın

DİĞERLERİ

Çiftehavuzlar

Tomsu Evi (Leman Apartmanı)

“Bir zamanlar, İstanbul’un Çiftehavuzlar semtinde, o zamanlar adı gibi yemyeşil olan bir Kadıköy sokağı, Yeşil Bahar Sokak’ta Türkiye’nin ilk iki kadın mimarından biri olan Leman Cevat Tomsu’nun “hayatının projesi” gibi gördüğü evi vardı. Her köşesinde mimarın ince zevkini yansıtan ev, Tomsu’nun 1988’deki vefatının ardından 1990’da yıkıldı,

Devamı »
Fındıklı

Yağmalanan eski Akbank Genel Müdürlük Binası’nın son hali

KASIM 2023: Binanın son haline dair bir güncellemeyi buradan okuyabilirsiniz. Her kıymetli yer için “Müze olsaydı”, “… bilmem ne ailesi oraya baksaydı” söylemlerini ben pek sevmiyorum. Şahsi fikrim, yıllar içinde yavaş yavaş oturdu, bu fikri iyi de savunurum! O tür söylemler, acıyla söylenmesinin yanı sıra

Devamı »
Tomtom

Hanif Han (Perpignani Apartmanı)

Bir klişe ifadeyle “Bir dönem Yeşilçam’ın kalbinin attığı yer”… Gazeteci Erol Dernek Sokak. Ve o sokağın -bence- en ikonik iki binasından biri. Geçenlerde içini gezmiş, asansörünü kullanmıştım. Dün, apartman dedektifliğimi efsanevi Lale Plak’ın sahibi Hakan Atala ile yaparken, “Hadi bir sergi de gezelim mi?” dedim

Devamı »
İlkadım

Kefeli Apartmanı

Bu hesap ve siteye uzaktan hep güzel katkısı olan iç mimar Didem Avincan ne zamandır bana “Samsun’da bir binayı yazacağım” diyordu. Bana gönderdiği bir haber linkini okudum; Prof. Dr. Yücel Tanyeri, habergazetesi.com‘daki köşesinde şöyle diyordu: “Kefeli Apartmanı, çocukluğumuzda Samsun’un en görkemli yapısı idi. 1950’li yıllarda Samsun’un

Devamı »
Taksim

Şark Apartmanı

Osmanbey’de kaderine terk edilmiş güzel Şark Apartmanı bu sitede var. Bir Şark da Taksim Meydanı’nda var. 1930’ların sonundan itibaren Taksim Meydanı’ndan çekilen bütün fotoğraflarda Şark Apartmanı görülüyor.  Mimarını bulamadım.  Apartman, kavimli cephesiyle hem Gezi Parkı’nı, hem bütün açıklığıyla Taksim Meydanı’nı hem de AKM ve The

Devamı »
İkitelli

Sabah Gazete Binası

Sabah Gazetesi binasının proje yapımına 1987 yılında başlanmış, 1988’de başlayan inşaat 1990 yılında bitmiş. Yıl 95, daha 17 yaşındayım ve en kötüsü kendimi solcu sanıyor (!), Sabah Gazetesi’ni de ‘fan fin fon’ olarak görüyorum. Stajım oraya çıkıyor, beni almıyorlar; uzun hikâye ne yapıp edip güya

Devamı »
Asmalımescit

Asmalı Mescit 74, Asmalımescit 47

“1901 doğumlu gazeteci Fikret Adil Kamertan, Asmalımescit 74 adlı İstanbul’un bohem hayatını anlattığı, kendi ifadesiyle, “romanımsı hakikat, hakikatimsi roman”ında Asmalı Mescit’i böyle tanımlıyor. Çıkardığı Artist ve S.E.S. (Sanat, Edebiyat, Sosyoloji) dergileri alanında öncü yayınlar olarak biliniyor. Çalıştığı gazetelerde haber, fıkra, röportaj ve sanat eleştirileri yayınlanıyor;

Devamı »
Büyükada'nın Yaşlanmayan Modernleri
Hasan Çalışlar Arşivi

Çok sevdiğim mimar Hasan Çalışlar’ın, Instagram’da oluşturduğu ve “Büyükada’nın Yaşlanmayan Modernleri” adını verdiği arşivine, bundan sonra sitenin bu bölümünden ulaşabileceksiniz.