Konuk yazarım iç mimar Didem Avincan, kendisi niye “Sadık Paşa Apartmanları”nı yazdığını detaylı anlatıyor zaten… Hemen sözü ona bırakıyorum, sadece, karıştırılmasın diye zamanında “Sadık Paşa Apartmanları” diye iki bina olduğunu, sonradan tek -kapısında aslan olan- binanın Sadık Paşa Apartmanı olarak anılmaya başlandığını belirteyim.
Şimdi binalardan birinin yerinde -yeniden- büyük yeni bir bina var. Diğeri eskiden olduğu gibi duruyor.
Buyrunuz yolculuğa; Didem Avincan anlatsın:
GALATA KULESİNİ KERTERİZ ALMAK
İstanbul’un en çok fotoğrafı çekilen yapılarından biri kuşkusuz Galata Kulesi… Kulenin hemen dibinde olan Petraki Han üzerine çalışırken eski İstanbul fotoğraflarından da mutlaka faydalanmak gerekirdi.
Fotoğrafların çekildiği tarihler aradığımız yapının inşa tarihi için de büyük ipucu. İşte böyle iki muhteşem fotoğraf var: biri Abdullah Biraderler ’in 1880-1893 tarihli, diğeri de Sébah&Joaillier 1889 tarihli La Tour de Galata fotoğrafları. Her iki kadrajda da kulenin giriş kapısını görebildiğimiz ve kapıya göre yerleşim açısı da uyduğundan, kulenin solundaki yapıyı Petraki Han olarak gördüm. Ama yanılmışım!
YETERİNCE DİKKATLİ BAKIYOR MUYUM?
Cephesini benzetmekle birlikte, kat silmelerinin birbirini takip etmemesi, en solda sağır bir cephe görmem (halbuki Petraki Han’ın tüm cephelerinde pencere açıklığı mevcut) gibi nedenlerle tam olarak kafama oturmasa da öyle görmek istedim sanırım. Belki tadilat yapıldı, bir kısmı değişti açıklamasını yaptım kendime. Hatta Instagram’daki yorumlarda @akdeniz_nuriye ‘binaya bitişik başka bina yoktu sanki’ diye yazdığında, haklıydı, iki bina idi gördüğümüz. Birisi Kelsen ve diğeri de Sadık Paşa Apartmanları… Cevaben benim de tereddütlerim olduğunu yazdıktan sonra araştırmaya devam ettim, yine Instagram’daki @resimlitarih hesabı sahibi Necati Göksel’e danıştım ve kendisi resimdeki apartmanın Sadık Paşa Apartmanı olduğunu, söyledi. Yani o tarihlerde henüz Petraki Han yapılmamıştı, biriki yıl sonra hemen yanı başına, fotoğrafta görülen boşluğa inşa edilecekti.
Yine kolektif bir çalışmayla büyüyeceğini düşündüğüm Sadık Paşa Apartmanı dosyasını açalım o zaman.
TARİHLER-HARİTALAR
Sadık Paşa Apartmanı bugün Büyük Hendek Sokak üzerinde, Pekmezyan Apartmanı (günümüz Anemon Otel) ile arasında Kule Çıkmazı var.
1858-1860 tarihli G. D’Ostoya haritasında, orada bir yapılaşma var gibi okunuyor, kahverengi ile gösterildiğine göre o tarihlerde ahşap yapılar varmış. (Pembe ile gösterilseydi kâgir olduğunu anlardık.)
O kadar önceye gitmiyor demektir.
1905 Goad haritasında, bugünkü Kule Çıkmazından Galata Sokak’a kadar uzanan alan ‘Appartements Sadık Pacha’ olarak yazılmış. Tek parça değil de iki parça halinde görüyorum. Demek bitişik iki apartman yaptırılmış ve bunlar Sadık Paşa Apartmanları olarak anılıyorlarmış. Fotoğraflar, bugünkü Galata Kulesi Sokağa bakan bölümünü gösteriyor Sadık Paşa Apartmanları’nın. 1889 yılı Sébah & Joaillier** fotoğrafında inşaat halinde, diğerinde ise (apartmanda perdeler/dükkan tenteleri seçildiğine göre) yaşamına başlamış…
1949 Nirven Haritalarında, o büyük parselde gayet net olarak biri 6 diğeri 5 katlı iki ayrı kütle olarak çizilmiş ama sadece Kule Çıkmazına bakan taraf Sadık (Sadi) Paşa Apartmanı olarak yazılmış. Her ne kadar Goad’da ikisine birden dense de, bugün kaynaklarda Kule Çıkmazı tarafındaki yapı Sadık Paşa Apartmanı olarak anılıyor. Ayşe Derin Öncel kitabında bu Neoklasik Apartmanı 1895-1905 arasına tarihliyor.
MİMARLAR BİNAYA YAZILINCA
Ne güzel, apartmanlardan birinin mimarları belli hatta bina üzerine işli! Kayıt tutma-arşivcilik konusunda genelde bu şehre üzüldüğüm için, böyle görünce çok şükür yapanlar imzalarını işlemişler diye seviniyorum, en azından bina kendi kaydını tutuyor cephesinde.
Constantin Galatis ve Stavros Christidis Sadık Paşa Apartmanı’nın mimarları olarak geçiyor. (Kule Çıkmazı tarafındaki bina)
Bu iki mimarın 1899-1904 yılları arasında İstanbul’da ortak çalıştıkları, sonradan ayrı bürolarda devam ettiklerini, Constantin Galatis’in İran Büyükelçiliği’nin de mimarlığını yaptığını okudum.(1)
Belçika Liege Akademisi Mimarlık Şubesi’nden mezun olan Rum asıllı Stavros Christidis’in 1921 tarihine kadar yine İstanbul’da bürosu görülüyor kayıtlarda.
(Bunu neden söyledim, çünkü Stavros Christidis ismine, Atina’da OlympiaTheatre (bugün Olympia Municipal Music Theatre Maria Callas ) mimarı olarak rastladım. Yapının orijinali 1915’de yapılmış, tarihler tutuyor isim benzerliği değilse belki aynı kişidir. )
YAKIN GEÇMİŞ
2015 sokak fotoğraflarında, Galata Sokak’a bakan taraftaki apartmanın zemin ve birinci katı üzeri kiremitle örtülmüş olarak duruyor. Bir nedenle üzeri yıkılmış, günümüze tamamı gelememiş bir süre böyle kullanılmış diye anlıyorum. Bitişik nizamdaki, üzerinde imzaların olduğu kütle de fotoğrafta görülüyor. 2017’de aynı yerde bir inşaat hali görülmekte. Büyük olasılıkla rekonstrüksiyon yapılıyor.
Bina, 19. yy fotoğraflarında olduğu gibi eski yüksekliğine getirilmiş ve bugünkü halini almış.
KİŞİSEL GÖRÜŞ VE TAHMİNLER
Goad Harita’sında Sadık Paşa Apartmanları olarak geçen bu kütleler belli ki sırayla yapılmış, aynı kişi tarafından sipariş edilmiş. Mimar imzalarının olduğu apartman cephesi iyon başlıklı yivli pilasterleri ile Neo Klasik üslup çerçevesinde, çok daha süslü, solundaki kütle ise daha sade.
Peki kim bu Sadık Paşa? Daha doğrusu bu apartmanları yaptıran hangi Sadık Paşa? Bu hesapta Cihangir Sadık Paşa Konağı’nda bir Sâdık Paşa okuduk. Müslüman olmadan önceki adı Michal Czajkowski olan. Nam-ı diğer Çayka Paşa (3). 1808’de doğmuş ve 1886’da ölmüş. Apartmanı yaptıran o olabilir mi, belki son yıllarında.
Bir Sadık Mehmet Paşa var (1826-1901). O da maliye nâzırlığı yapmış. Ancak onun 28 Mayıs 1878’de II. Abdülhamid tarafından azledilerek, bir daha gelmemek üzere İstanbul’dan uzaklaştırıldığını okudum, Limni adasında vefat ettiğini de(4). Dolayısıyla ilk bahsi geçen Polonyalı Sadık Paşa akla daha yatkın geliyor, ama tabii kanıt ister.
KAYNAKÇA/NOTLAR
Henüz yorum yapılmamış.