Petraki Han

Bu gün bu sitenin kadrolu yazar-araştırmacılardan biri konuk yazarım; iç mimar Didem Avincan. Buyrunuz:

“İngiltere Lancashire’dan Angela Fry uzun süredir araştırdığı aile geçmişi ile ilgili bulduklarını bir blog hazırlayarak paylaşmaya karar vermiş. Benzer konularla ilgilenen ama tanımadığı daha fazla kişiye ulaşmak, bilgiyi büyütmek amacıyla… İyi ki de yapmış! Bir satılık daire ilanında rastladığım apartman adı beni bu blog ile karşılaştırdı.

TAVANDAKİ KALEM İŞLERİ 

Petraki Han, Galata Kulesi Sokak ile Camekân Sokak’ın birleştiği köşede, ilan başlıklarının hakkını verecek şekilde, Galata Kulesi’nin hemen dibinde. Bir zamanlar Avusturya Hastanesi’ne inerken sık sık yanından geçtiğim, kaldırıp kafamı bakmadığım bu binayı merak etmem için yıllar sonra ekrandaki satılık ilanından fotoğraflarını, tavanlardaki kalem işlerini görmem gerekiyormuş meğer. 

1930’LU YILLARIN BAŞINA KADAR 40 YIL

Francis Xavier Calleja, Petraki Han’ın sakinlerinden. Neredeyse 40 yıl, 1930’lu yılların başlarına kadar burada yaşamış. Frank (Francis Xavier Calleja, 1892-1970) yazının girişinde bahsettiğim Angela’nın büyükbabasının kuzeni. Frank yaşadığı yer ve çocukluğu ile ilgili anılarını kaleme almış; yazılanlar harika detaylarla dolu. Fransızca el yazısından çevrilen metni Angela düzenleyerek kısa notlar-yorumlar eşliğinde bloğuna eklemiş. 

Müthiş bir emek. Angela’ya da yazdım, böyle çalışmaları çok kıymetli buluyorum. Aile soyu araştırırken pek çok şeyle karşılaşıyor insan ama ben yaşadıkları yer ile ilgili olanları, sosyal yapıya, mimari yapıya dair notları önemsiyorum. Frank’in anılarından bir parça buraya aktarmak istiyorum, tamamını merak edenler de sitedeki linkten okuyabilir. 

PETRAKİ HAN’DAN İZLENİMLER

** ‘Bu iki kelime, biri Yunanca diğeri Türkçe; bu bölgeye ait olmayanlar için hiçbir şey ifade etmeyebilir. Bu kelimeler onları okuyan için sıradan ama benim kulağıma çok aşina, sevimlilik dolu, anılarla çok zengin; bunlar kırk yıldan fazla yaşadığımız evin adı.’ 

** ‘Evimiz etrafında ona bitişik hiç bina olmayan, beş katlı, büyük kare bir binaydı. Doğuda popüler olanlar gibi geniş teraslı çatısı, temiz hava ve muazzam manzarasıyla yakın çevremizde ünlüydü.’ 

*** ‘Kilerlerde yaşayan ve yemek artıklarını orada bırakan sokak kedisi kolonisi nedeniyle yazları binaya nüfuz eden güçlü kokudan kelimenin tam anlamıyla boğulurduk… Kedilerden gelen koku, karanlık merdiven kovası ve kapı görevlisi yaşlı Simon’a rağmen, ikinci katta yaşadığımız daire bizim için, ailemizin sevgisi ile çevrelenmiş, mutlu ve tasasız yaşadığımız mabetti.’ 

*** ‘Numara 4’teki evimize girince kendinizi yazın epey karanlık, kışın ise tam karanlık olan küçük kare bir holde bulurdunuz. Mevcut olan azıcık ışık, biri soldaki oturma odasında diğeri de karşıdaki yemek odasında olan iki küçük pencereden gelirdi ve kışın bunlardan biri mutlaka -babamın çok sevdiği ve yatak odalarının hepsine astığı- İzmir’den gelen yünden yapılmış ağır perde ile tamamen kapatılırdı. Yazın sıcaktan ve akarların korkusundan hepsini indirirdik. Tüm perde ve halılar geniş bir sandık içine naftalinlerle konulurdu.’ 

*** ‘Dairemizin tarifine devam edecek olursak, oturma odasına komşu ve ona birleşen oda anne ve babamın odasıydı. Düşününce hâlâ görebiliyorum, oda duvarını ortalayan, her iki yanında kar gibi beyaz dantel perdeleriyle geniş sayvanlı bir karyola: bu karyola bizim bu dünyaya girişimizin çoğuna yardımcı ve sonrasında da sevgili babamın ayrılışına tanık oldu.’ 

*** ‘Yemek odamız dairenin tam ortasında doğrudan tüm yatak odalarıyla bağlantılıydı. Şimdi düşününce eski mobilyaları ve çiçekli duvar halılarıyla, zahmetli bir günün akşamında geniş masanın etrafında toplandığımız bu merkezdeki odayı görebiliyorum.’ 

PEKİ BEN BİNA İLE İLGİLİ NELERE ULAŞABİLDİM? 

Binanın Yapım Yılı 

-Petraki Han 1858-1860 tarihli G. D’Ostoya haritasında görülmüyor. 

-1889-90 Şark Yıllıklarında böyle bir adrese rastlayamadım, 1896 yılı defterinde ise, bugünkü Camekan Sokak’ta (Rue Djamji ) kayıtlı bir Petraki evi var. 

-1892 doğumlu Frank Calleja 2 yaşında bu evde olduğuna göre, 1894’de bu bina mevcut. Bütün bunlardan yapının 1890-94 arası yapıldığını anlıyorum.

Binanın Adı

Bina 1905 Goad Haritasında Petraki Han olarak yazılsa da Şark Yıllıklarındaki adreslerde farklı adlarla karşıma çıktı bina: maison Meimaridi Petraki (1896), maison Petraki (1902), appart. Petraki (1905) 

Binanın Mimarı 

SJ Restorasyon adlı bir sitede Petraki Han’dan iki daireye rastladım. Anladığım kadarıyla Jeffrey Tucker bu sitede yaptıkları işleri güzel görselleri ve kısa öyküleri ile birlikte bizlerle paylaşmış. Petraki Han’da dairelerdeki çalışma sırasında ortaya çıkan tavan süslemeleri, volta döşemeler üzerindeki kalem işlerinden etkilendim. 

Daha sonra Angela Fry ile yazışmalarımızda Angela da bana Jeffrey Tucker’dan bahsetti, kendisine yazdım ancak henüz ulaşamadım. Kendisine ulaşmak istememim sebebi ise Adamantidis soyadı. Sitede binanın mimarının Petraki Adamantidis olduğu yazılı. 

PETRAKI ADAMANTIDIS 

Her Umut Ortak Arar’da Victor Adamantidis’in (Adaman) birkaç yapısını okumuştuk. Petraki Adamantidis, nam-ı diğer Petraki Kalfa, Viktor Adamantidis’in babası. Şevki Balmumcu’nun Arkitekt’te yazdığı biyografide1, baba Petraki Adamantidis’in ‘devrin kalburüstü kalfalarından’ olduğu ve Yeniköy’deki Sait Halim Paşa Yalısı’nın bugünkü halinin de mimarı olduğu yazılı. Adalar müzesi web sayfasında ise Petraki Kalfa’nın eserleri arasında Sait Halim Paşa Yalısı dışında, Büyükada’daki kendi evi, Çamlıca’daki İzzeddin Efendi Köşkü, Kuledibi’ndeki bir apartman binası ve Galatasaray’daki kendi apartmanı’ sayılmış. Bahsi geçen Kuledibi’ndeki apartman akla Petraki Han’ı getiriyor. 

BİR BAŞKA BİNA, AYNI ADLA: APPARTS PETRAKI KALFA 

Haritalarda yine Galata Kulesine biraz mesafede, Tatar Beyi Sokak’ta (eski adıyla Impasse Macri) bir tane daha Petraki Kalfa apartmanına rastladım. Bugün Lügat 365’in (Güzel Kelimeler Dükkânı) olduğu bina. Cephesindeki unsurları (silmeleri, söveleri vb. unsurları) Petraki Han ile benzettim. Bu yapı da Petraki Adamantidis eseri olabilir diye tahmin yürütmekten öteye gidemedim. 

İSTANBUL PLACE: PETRAKI HAN BUGÜN 

Bugün restore edilmiş dört farklı dairesiyle Petraki Han hayatına misafir ağırlayarak devam ediyor. Julia ve Tarkan Çetindamar sayfalarından anladığım kadarıyla ‘küçük bir aile projesi’ olarak tanımladıkları İstanbul Place ile İngiltere ve Türkiye’de tarihi mekânlarda konaklama hizmeti veriyorlar. Bol bol fotoğraflar görebileceğiniz bir site. Angela Fry, 2018 yılında İstanbul’a geldiğinde 120 yıl önce ailesinin kaldığı apartmanda kalmış. 

KANIT BEKLEYEN ÇIKARIM 

Günlerdir araştırıyorum ama Petraki Han’ın P. Adamantidis yapısı olduğunu kanıtlayabileceğim bir belgeye rastlamadım. ‘Hem mevkii hem ismi tutuyor daha ne olsun’ diyemiyor oluşumun diğer sebebi ise aynı dönemlerde bir başka Petraki Kalfa’nın olduğunu öğrenmem. Petraki Meimaridis (Meymaridis/Mimaridis) Dolapdere Panayia Avangelistria kilisesinin mimarı ve hatta bu kilisenin yapımında iki Petraki Kalfanın birlikte çalıştığını okudum. Meimaridis (Türkçe karşılığı Mimaroğlu) 1906’da vefat ediyor, binanın yapım yılı bundan önce olduğu için kafamda mimarı ile ilgili soru işareti kaldı. 

Bir belgeye ulaşamadığımdan, şark yıllıklarındaki adreslerde Meimaridis ifadesi kafamı karıştırdığından, mimarı da kesin şudur diyemedim. Hatta Viktor Adamantidis’in torunu Nükhet Hanım’a da ulaşmaya da çalıştım acaba bilgisi var mıdır diye. İstanbul’un Rum Mimarları adlı sergide (2011) dedesi ve büyük dedesinden bahsettiği bir kısa film olduğunu okumuştum. 

Bu sitenin güzelliği konuların paylaştıkça büyümesi, gelişmesi olduğu için, ben burada bir es vereyim, öğrendikçe paylaşmaya devam.”