Nebioğlu Tatil Köyü (Nebioğlu Turistik Tesisleri)

Ya nereden nereye!

Bu metinleri yazarken yaptığım yolculukları kime nasıl anlatabilirim bilmiyorum. Bir yapı hakkında yıllar sonra orada yaşamış olan, tarihini bilen, hatta mimarların ailelerinden öğrenilebileceklerin ne kadar ufuk açıcı olduğuna her gün şahit oluyorum.

“Bir kahvenin 40 yıllık hatrı olduğuna şahit olabilirsiniz” mesala bu metinde… Buyrun…

TÜRKİYE’NİN İLK TATİL KÖYÜ

Aydın-Söke’deki Efes Sineması ile Efes Palas Oteli‘ni yazarken bir dönemin Türkiye’deki yazlık hayatına dair sergilerde ya da Pinterest gibi ortamlarda fotoğraflarını gördüğüm, her seferinde “Ya gerçekten burası Türkiye mi?” diye sorguladığım tatil köyünün mimarının da aynı kişi olduğunu fark ettim…

Bahsettiğim yer, Türkiye’de tatil köyü konseptiyle inşa edilen ilk tesis, Nebioğlu Tatil Köyü ya da Nebioğlu Turistik Tesisleri. Mimarı da Ziya Nebioğlu…

DÖNEMİNİN İLERİSİNDE BİR MİMAR ZİYA NEBİOĞLU

Ziya Bey’in, Türkiye mimarlık tarihi için önemli isimlerden biri olduğunu hızlı bir bakışla bile anlamak mümkün; kendisi ya da yapıları hakkında pek çok makale-tez var. Özellikle de İzmir ve çevresindeki, döneminin ilerisindeki modern yapılarıyla anılıyor.

Ziya Bey’in özgeçmişini, yapılarını, hakkında yazılan bazı metinleri okudum. (Paylaştığım linkin girişinde Aydın doğumlu olduğu yazıyor ama Afyon doğumlu, eminim, belirteyim.)

Yine yazılarda Amerika’daki mimarlık eğitiminden, ‘şelale ev’i bir efsane olan mimar Frank Lloyd Wright‘ın onun üzerindenki etkisinden vs. sıkça söz ediliyor.

MİMARIN KIZLARI…

Eski tarihli gazetelerden birinde -Milliyet, 1969- o dönemin haber diliyle “Tesiste ev sahipliğini yapan beş güzel kızdan, Nebioğlu’nun kızlarından bahsediliyor”; kızlarının fotoğrafları da var, bikinili çok güzel genç hanımlar.

Tesisle ilgili Arkitekt metninin yılı 1967. Açılış sanırım 1968. Tesisteki her ama her görüntü o yıllar Türkiyesi için o kadar modern ve akılda kalıcı ki…

Ben “anne”yi de yani Ziya Bey’in eşini de merak ettim.

Buldum; Martha Elizabeth Bee Sheila Williams Nebioğlu. Tesisi işleten de o.

ELIZABETH SHEILA NEBİOĞLU 2005’TE SATMIŞ

Hürriyet’teki vefat haberinden aktarayım:

“Eğitim için Amerika’ya gelen merhum eşiyle tanışıp aşık olan ve 1965 yılında Türkiye’ye gelin olarak gelen Elizabeth Nebioğlu, evlendikten sonra Müslüman olmuş, İzmir’in şirin ilçesi Urla’ya gönülden bağlanmıştı.

5’i hayatta olan 6 çocuk dünyaya getiren Elizabeth Nebioğlu, eşinin 1965 yılında yapımına başlayıp 1969 yılında Türk turizmine kazandırdığı Nebioğlu Tatil Köyü’ne büyük emek vermişti.

Eşini kaybettikten sonra 2000 yılına kadar tatil köyünü işleten, 15 torun, 6 da torun çocuğu kucaklayan Nebioğlu 5 yıl kapalı kalan tesisi 2005 yılında satmıştı. Türk turizminde önemli bir yeri bulunan, özellikle her yıl düzenlenen İzmir Enternasyonel Fuarı’na katılan sanatçıların konakladığı, filmlerin çekildiği Nebioğlu Tatil Köyü’nü satmasına karşın yaşamını hep Urla’da sürdüren Elizabeth Nebioğlu, 30 Aralık 2009 günü hayata gözlerini yumdu.”

KIZLARINI ARARKEN TORUNUNU BULDUM:)

Sonra “kızları” merak ettim. İsimlerini tek tek buluyorum falan… Sonra bir Faruk Şüyün yazısıyla karşılaştım; metinde “Açıldığı ilk yıllarda, yarım asrı aşkın bir süre önce Sirkeci-Florya yolundaki ilk ve tek turistik tesis olan Kalyon Otel’in sahibi Yılmaz Tecmen’in eşi Doris, Ziya Nebioğlu’nun kızı (..) Otelin yöneticisi artık oğulları Cengiz Tecmen” diyor…

Ben şok!

Neden? Cengiz ile eşi Merve arkadaşlarım ama hiç bilmiyorum ki mimar Ziya Nebioğlu dedesi.

KAHVE FALINDAN TESİSİN MİMARİSİ ÇIKTI

Hemen Cengiz’i aradım; Cengiz “Nasıl bilmezsin” diyor; yok, bende yok!

Konuştuk da konuştuk…

Bu kadar uzun anlatıyorum. Sohbetin benim için bombası, tesiste Ziya Bey’in akıllara kazınan betonarme, kubbeli bungolov tarzı yapılarının ilhamı.

İlham kahve fincanı.

Cengiz arada dedi ki, “Mommy anlatırdı”… Yani anneannesinin anlattığına göre, dedesiyle bir gün kahve içerlerken biri fincanı tabağına kapanıyor. O sırada Ziya Bey “Buldum” gibi bir şey söylüyor diye düşünün. İlham anına gel! Bayıldım:)

Şahane değil mi!

Hatta Cengiz, “Dikkat et o binaların tepelerinde de aynı kahve fincanında olduğu gibi bir minik düzlük vardır”. Hakikaten öyle!

SİVRİ AKILLILAR

33 bungolovlu tesis, 70 ve 80’lerde özellikle “bir konu”. Hep dikkat çeken bir yer. Nasıl olmasın? Her şeyi yeni her şeyi enteresan.

Tesis, bir Zeki Alasya ve Metin Akpınar filmi olan -Erman film-, Perran Kutman ve Hulusi Kentmen başta pek çok ünlü ismi de bir araya getiren 1977 apımı Sivri Akıllılar filminin de ana mekanı.

FİLMİ İZLEYEREK TATİL KÖYÜNÜ GEZMEK…

Filmi izleyerek tesisi tanımak mümkün. Umut Şumlu’nun, 2017 tarihli “Önemli Bir Mimarlık Belgeleme Aracı Olarak Sinema Filmleri: Sivri Akıllılar Filmi ve Nebioğlu Tatil Köyü” adlı makalesi de okunabilir.

SIRADIŞININ KABULÜ HER ZAMAN KOLAY OLMUYOR

Nebioğlu hakkında başka yazıları da olan Yasemin Sayar ve Deniz Güner’in 2008 tarihli metnindeki şu ifadeler de önemli:

“(…) II. Dünya Savaşı Sonrası Modernizmi’nde görülen hümanist yaklaşımların yoğun izlerini taşımasına rağmen proje, kırsal alanda modern olma sorunsallarını da içinde taşımaktadır. Yapıldığı dönemde İzmir ve çevresinde yaygınlaşmaya başlayan sayfiye evleri ve site yerleşkelerinden farklı olarak, ilk ‘tatil köyü’ konsepti ile tasarlanmış olan bu yerleşke, deniz kenarında yapılmış ilk yüzme havuzu nedeniyle döneminde birçok kişinin tepkisini çekmiştir. Benzer şekilde ilerici nitelikleri nedeniyle, muhafazakâr yerliler tarafından zaman zaman tahrip edilmeye çalışılan yerleşkede, mimarın ABD’den Türkiye’ye transfer etmeye çalıştığı ‘self-servis’ restoran işletme modeli de kullanıcılar tarafından dirençle karşılanmış ve benimsenmesi oldukça uzun sürmüştür.

Formu, yerleşim modeli ve önerdiği yaşam tarzı ile günümüzde bile sıradışı modern mimarlık örnekleri arasında yer alan Nebioğlu Turistik Tesisleri, 2005 yılı içerisinde bir yatırım firması tarafından satın alınarak 30 adet bungalov ve tesis tümüyle yıkılmış ve tesisten ancak üç adet bungalov günümüze ulaşabilmiştir.”

TABİATA UYGUN FORM

Tesis hakkında, Ziya Bey ile kendisi gibi yüksek mimar Ziya Tosun’un elinden çıkmış metin de çok aydınlatıcı, üstelik tesisler hakkında çizimler de içeriyor; Arkitekt dergisinden (Sayı: 1967-03 (327)  Sayfa: 113):

“İzmire 30 km. mesafede Urla iskelesi yakınında inşa edilmekte olan turistik motel tesisleri 5 yataklı büyük ve çift yataklı küçük ünitelerden müteşekkil olup, 140 yataklıdır. Bunlara ilaveten 150 kişilik lokantası vardır. Küçük ve büyük üniteler modül olarak alınmış ve tekrar edilerek inşa edilmiştir. Sahil boyunca plaj ve soyunma kabineleri konulmuş, kayalık zeminde bir de kahve düşünülmüştür. İnşaatın yatırımını Turizm Bakanlığı yapmaktadır.

Maliyet takriben 3.000.000 TL. civarında olacaktır. İzmir’in ihtiyacının büyük bir kısmını “karşılayacak olan bu tesisler, yabancı turistlere de hitap edecektir. Tesislerin alışılmamış bir formda olması, bir çoklarını tatmin etmemiş, inşası dahi olumsuz karşılanmıştır. Bunun yanında statikçilerle devamlı çalışmalar neticesi tuğla kemer – kubbe şeklinde yapılabileceğine karar verilmiştir.

Bu formun seçilmesi sebebine gelince, şimdiye kadar motel odaları yan yana dizilerek meydana geliyordu. Halbuki bu arsanın kayalık oluşu yer yer, çadır-oba havası vereceği ümidiyle bu, forma yaklaşılmış, devamlı etüdler neticesi bu kanaate varılmıştır. Tabiatta her şey, keskin, kübik, prizmatik hatlar halinde görülmemiştir. Hepsi bu geometrik şekillerinden çok şey kaybederek bulunuyorlar. Proje mimarı, ünitelerin deniz kenarındaki çakılların benzeri yumuşak, tabiatın malı olan formunu taşımasını savunmaktadır.”

PEKİ ŞİMDİ YERİNDE NE VAR?

Ben yazıyı Instagram’da paylaştığımda tesiste bulunmuş, yüzmüş onlarca kişi yazdı.

Biri tam yerini sorunca Gizem Dikmen, “TCDD ve Polis Kampının yanı. TCDD kampı önünden Çeşmealtı’na giden yokuş zaten Nebioğlu Yokuşu diye bilinir. O yokuşun bitiminde sağa Çelmealtı’na döndüğünüzde girişini görebilirsiniz” yazmış.

Şimdi yerinde Hidden Bay anlamında yazılanlardan anladığım bayağı saklı bir koy var.

Cengiz’in aktardığına göre, tatil köyü satıldıktan sonra bu tesisler yapılırken iki, Sayar ve Güner’in metinlerine göre üç bungolov yıkılmadan bırakılmış. Ama ben gökyüzü fotoğraflarında onları bulamadım henüz.

AİLE KATKISIYLA MERAK EDİLEN-DÜZELTİLENLER

Bu arada İlhan Nebioğlu çok önemli birkaç katkıda bulundu…

1- Nebioğlu Ailesi yayıncılıkla da biliniyor. Soranlar için “Babam yani Osman Nebioğlu yayıncıydı, erkek kardeşi Ziya amcam mimardı”.

2- “Ziya Amcam ve Sheila yengem 1940’ların sonunda Türkiye’ye gelmişlerdi, İzmir’e; 1965’de değil…” yazmış, Hürriyet haberindeki metne istinaden.

3- Ve esas benim için hazine, 6 çocuğun tam isimleri: En büyük abi Bertin, ardından Bernis, Berhan, Linda, Doris ve Esin.